Các DN nội địa đang phải đối mặt với rất nhiều rủi ro trong hoạt động
kinh doanh, mà một trong những nguy cơ lớn là tình trạng gian lận trong
thanh toán hàng hóa xuất nhập khẩu.
Cơ hội lớn, rủi ro không nhỏ
Sau khi mở cửa thị trường, hoạt động xuất nhập khẩu XNK vẫn thông qua
các đầu mối lớn, khi đó NH có vai trò rất quan trọng. Giai đoạn này hầu
như lừa đảo trong giao dịch quốc tế rất thấp, cơ hội giao thương chưa
nhiều, đồng thời thanh toán bằng phương thức tín dụng thư (L/C) ít thực
hiện.
Trong tiến trình hội nhập kinh tế thế giới đã gia tăng mạnh mức độ giao
thương cả hai chiều. Nay các DN XNK không phải thông qua các đầu mối
trung gian, nếu đủ điều kiện, có thể thương thảo trực tiếp với các nhà
cung cấp ở nước sở tại.
Đây là lợi thế lớn cho các DN nước ta tiết giảm chi phí, nâng cao hiệu
quả kinh doanh. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây các DN XNK đã gặp
phải rất nhiều vụ gian lận trong thanh toán quốc tế và tình trạng này
ngày càng phức tạp. Điều đáng lo ngại là hầu như các DN XNK ở nước ta
chưa nhận thức hết mối nguy hại này.
Theo bà Đặng Thị Phương Diễm, Giám đốc tài trợ thương mại VIB Bank, giao
thương thông qua các trung gian, đầu mối thương mại lớn có thương hiệu,
uy tín trên thương trường thì DN ít có nguy cơ gặp rủi ro. Nhưng thực
tế hiện nay nhiều DN XNK giao thương trực tiếp thường là những nhà cung
cấp nhỏ, nhà môi giới kinh doanh nhỏ ở nước sở tại - họ hoàn toàn có thể
giao dịch theo kiểu khách hàng vãng lai, làm một thương vụ rồi thôi.
Vì vậy DN rất dễ gặp rủi ro khi giao dịch. Tùy vào mức độ rủi ro từ nhẹ
(như nói dối về xuất xứ hàng hóa, chất lượng hàng hóa) đến nặng (như lừa
đảo về khối lượng hàng hóa và gian lận trong thanh toán).
Có trường hợp một DN nhập khẩu hàng từ nước ngoài mở L/C thanh toán tại
VCB Hải Phòng. Tiền hàng đã được thanh toán (vì bộ chứng từ 2 bên mua
bán đầy đủ), khi DN liên hệ, phía hãng tàu nói tàu chở hàng sắp xuất
cảng, liên hệ lần thứ 2 được báo tàu chạy rồi, liên hệ lần 3 thì hãng
tàu biến mất. DN này đã thanh toán hơn 2,5 triệu USD hàng nhập khẩu
trong khi tàu chở hàng biến mất.
Làm sao tránh rủi ro?
Trong giao dịch thanh toán quốc tế, hình thức thanh toán bằng phương
thức L/C chiếm tỷ trọng khá cao, hơn 60%. Theo khảo sát của Phòng Thương
mại Quốc tế (ICC), có khoảng 70% chứng từ xuất trình theo L/C đã bị NH
từ chối vì có sai sót. Điều này gây thiệt hại cho các DN cả về thời gian
và tiền bạc (mỗi lần làm lại chứng từ, DN phải tốn từ 50-100 USD), cho
thấy nhiều DN chưa hiểu hết về các quy tắc trong hoạt động thanh toán
XNK.
Hiện nay vấn đề khá phức tạp trong thanh toán XNK chính là vận tải hàng
hóa. Hầu hết các vụ lừa đảo từ L/C đều liên quan đến vận tải hàng hóa
(việc người bán có giao hàng hoặc người mua có nhận hàng hay không). Khi
thuê tàu vận chuyển hàng xuất hoặc hàng nhập, hầu như các DN không nắm
bắt rõ tọa độ và thông tin lô hàng đang vận chuyển.
Không ít trường hợp, DN đem hóa đơn ra hãng tàu nhận hàng thì bị từ chối
với lý do hóa đơn không phải do hãng tàu phát hành, trong khi nguyên
nhân là do tàu bị trục trặc kỹ thuật nên hàng hóa được chuyển qua một
tàu khác.
Một trường hợp khác xảy ra cách đây không lâu tại VIB Bank với một DN có
rất nhiều kinh nghiệm. DN này khi phát hành L/C mua hàng và xuất trình
chứng từ rất hoàn hảo. Khi NH yêu cầu DN thực hiện nghĩa vụ thanh toán
và đến hãng tàu vận tải để nhận hàng thì bị từ chối với lý do rất đơn
giản là tên người ghi trên bill nhận hàng không phải là người của hãng
tàu đó mà chỉ là người của đại lý hãng tàu. Có trường hợp DN còn bị từ
chối thanh toán hoặc nhận hàng vì tàu vận chuyển không thuộc loại tàu
được phép đi biển…
Theo các chuyên gia thanh toán XNK, để tránh những rủi ro trên thương
trường, các DN cần hiểu rõ đối tác về năng lực tài chính, quá trình hoạt
động; khi ký hợp đồng phải chặt chẽ và tuân thủ các quy định của tiêu
chuẩn quốc tế. Khi có dấu hiệu khả nghi, địa chỉ đối tác không rõ ràng,
hợp đồng thiếu cam kết cụ thể…, DN cần phối hợp chặt chẽ với NH và các
tổ chức liên quan để xác minh kịp thời, tránh những rủi ro gây thiệt hại
cho DN.
